GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ
BÖLGENİN
BÖLÜMLERİ
Güneydoğu
Anadolu Bölgesi Karacadağ volkan konisi ile iki bölüme ayrılır.
Karacadağ'ın doğusunda Dicle, batısında ise Orta Fırat Bölümü
yer alır.
1. Dİcle
Bölümü
Bu bölüm,
yer şekilleri bakımından sade bir özellik gösterir. Bölümdeki
başlıca yer şekilleri Diyarbakır Havzası, Karacadağ volkan
kütlesi ve Mardin-Midyat Eşiği'dir. Dicle nehri, kollarıyla
birlikte geçtiği yerlerde plato ve ovalar meydana getirmiştir.
Ova ve platolar 500-1000 m yükseltiler arasında yer alır.
Bölümde yıllık ortalama yağış miktarı 500 mm'dir. Yüksek
sıcaklığa bağlı olarak meydana gelen şiddetli buharlaşma yaz
mevsiminde kuraklığa neden olur. Bölümde karasal iklim tipi
görülür. Bölümün tabii bitki örtüsü ise bozkırdır. Başlıca tarım
ürünleri ise tahıllar, mercimek ve pamuktur. Toroslar'a doğru
ise meyve ve üzüm bağları yer alır. Karacadağ volkan konisi
bölgenin en yüksek dağıdır.Bu volkan konisinden çıkan ve
akıcılık özelliğine sahip olan bazalt bölgeye yayılarak yayvan
bir görünüm kazanmasına neden olmuştur. Karacadağ'ın tabanına
sızan sular daha sonra taban suyu olarak yeryüzüne çıkar ve
bölümün su ihtiyacını karşılar. Yaz aylarında bölümde yaylacılık
faaliyeti görülür. Bölümdeki Mardin - Midyat Eşiği Diyarbakır
havzası ile Suriye arasında yer alan yüksek bir
düzlüktür(1200-1300 m). Burada yüksekliğe bağlı olarak yağışlar
700 mm'ye çıkar. Kireçli bir yapıya sahip olmasından dolayı
tarım için yeterli su bulunmaz. Dicle Bölümü'nde nüfus yoğunluğu
Türkiye ortalamasının altındadır. Nüfus, Diyarbakır Havzası ile
Mardin - Midyat Eşiği'nde toplanmıştır. Bölümün en büyük ili
Diyarbakır'dır. Bölümün geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır.
En önemli yeraltı zenginliği Diyarbakır, Siirt ve Batman'da
çıkarılan petroldür. Yıllık üretimi 3 milyon tondur. Ayrıca
Cizre ve Silopi'de linyit çıkarılır.
2. Orta
Fırat Bölümü
Bu bölümde
Gazi Antep ve Şanlı Urfa platoları önemli yer kaplar. Fırat
Nehri ve kolları platoları ikiye ayırır. Fırat Nehri plato
içerisine 200 m gömülmüş olarak akar. Altınbaşak, Ceylanpınar,
Suruç, Birecik ovalarında tahıl ekilir. Atatürk barajı ile
yapımı son aşamaya gelen Şanlı Urfa tünelleri bölümün Türkiye
ekonomisindeki yerini değiştirecektir. Platolarının ortalama
yükseltisi 500 ile 1000 m'dir. Platolar, tortul ve volkanik
taşlardan meydana gelmiştir. Orta Fırat Bölümü'nde yazları sıcak
ve kurak, kışları serin ve yağışlı olan Akdeniz iklimi görülür.
Bölümün en gelişmiş ili Gazi Antep'tir. Adıyaman, Nizip,
Birecik, Şanlıurfa, Harran, Suruç, Ceylanpınar, Siverek,
Viranşehir bölümün diğer önemli il ve ilçe merkezleridir. Halkın
geçimi, tarım ve hayvancılıktan sağlanır. Tarım ürünü olarak
tahıl, mercimek, antep fıstığı yetiştirilir. Ayrıca bağlar,
bahçeler ve zeytinlikler yer alır. Bunun yanısıra pamuk, çeltik
ve susam da ekilir. Adıyaman ve Kâhta'da petrol çıkarılmaktadır.
GENEL
ÖZELLİKLERİ:
Bölge,ülkemiz topraklarının %8 lik bölümüne sahip olup yüzölçümü
bakımından en küçük bölgesidir. Kuzeyinde bir yay biçiminde
uzanan Güneydoğu Toroslardan,güneyde Suriye ve Irak sınırına
kadar uzanır. Bölge ova ve platolarla kaplıdır.Türkiye'de yaz
sıcaklığının ve buharlaşmanın en fazla olduğu bölgedir.Türkiye
nin en büyük barajı olan Atatürk barajı bu bölgededir.
BÖLGENİN
ŞEHİRLERİ:
Gaziantep,Adıyaman,Şanlıurfa,Siirt,Mardin,Batman,Diyarbakır.
BÖLGENİN
YÜZEY ŞEKİLLERİ:
Bölgenin
Ortalama yükseltisi 800-1000 m civarındadır.Ortada yükselen
Karacadağ sönmüş volkanı ile Mardin Mazıdağı yöresi bölgenin en
engebeli alanlarını oluşturur. Suruç, Ceylanpınar ve Harran
Ovası,Altınbaşak,Viranşehir,Nizip gibi verimli Ovalar GAP
projesi sayesinde suya olan hasretlerini gidermek
üzeredirler.Ayrıca Gaziantep ve Şanlıurfa platoları önemli
konumdadırlar.
İKLİM VE
BİTKİ ÖRTÜSÜ:
Bölgede,yazları kurak ve sıcak,kışları ılık ve yağışlı olan
tipik Akdeniz ikliminin bozulmuş şekli görülür.Akdeniz iklimine
oranla,kışları daha soğuk ve yazları da daha sıcak olur.Yağışlar
kuzeyden güneye doğru gidildikçe azalır.Yıllık ortalama yağış
miktarı kuzeyden 750 mm güneyindeki alçak kesimlerde 300 mm
civarındadır.Bütün bölgede otsu bitkiler egemendir.Yağış
yetersizliği yüzünden ormanlık alan azdır.
AKARSULAR
GÖLLER VE BARAJLAR:
Doğudaki iki
büyük nehir Fırat ve Dicle Irmaklarıdır.Ayrıca Göksu ırmağı bu
bölgeden de geçer.Bölge göl bakımından çok fakirdir.Başlıca
barajlar ise Atatürk Barajı ve Karakaya barajıdır.
TARIM VE
HAYVANCILIK:
Tarım
ürünlerinden en çok buğday ekilir.Öteki tarım ürünleri
arpa,pirinç,pamuk,mercimek,Antepfıstığı ve üzümdür.Adıyaman da
pamuk ve tütün yetiştirilir. Tarıma uygun olmayan yerler
hayvancılıkla geçinir.Genellikle koyun ve keçi beslenir.Kilis ve
çevresinde ipekböcekciliği de yapılır.
NÜFÜS VE
YERLEŞME:
1990
sayımına göre bölgenin nüfusu 4.5 milyondur.Nüfus daha çok
bölgenin batısında toplanmıştır.Bunun başlıca nedeni,iklim ve
toprak şartlarının burada daha elverişli olmasıdır.Türkiye
nüfusunun sadece %8 i burada yaşamaktadır.Bölge de kent nüfus
oranı oldukça yüksektir.Bölgede km kareye 66 kişi düşer.
YER ALTI
ZENGİNLİKLERİ VE ENDÜSTRİ:
Başlıca
çıkartılan madenler; petrol ,fosfat,asfaltit dir. Bölgede,tarıma
dayalı ve hayvan ürünlerini işleyen çeşitli endüstri kolları
gelişmiştir.Et kombinaları,süt endüstrisi,hayvansal yağ
fabrikaları,zeytinyağı fabrikaları,bunun yanısıra tarım dışı
sanayi kollarından çimento fabrikaları,kimya sanayi,tarım
araçları,otomontaj ve madeni eşya yapımı geliştirilmiş olan
çeşitli sanayi kollarıdır. Turizm potansiyeli çok yüksek olan
bölgede Adıyaman, Nemrut Dağı, Peygamberler Şehri Urfa, Tarihi
Harran Üniversitesi, Harran evleri, Mardin evleri gibi daha pek
çok gezilip görülecek kendine özgü güzellikler vardır. Dünyada
güneşin doğuşunun en güzel olduğu Nemrut Dağında Kommagene
Medeniyetinin izleri turistlerin ilgisini çekmektedir.
TURİZM
Bölgedeki
Nemrut Dağı (Adıyaman) ile Diyarbakır ve Şanlı Urfa şehrinde
bulunan tarihi eserler bölgenin turizm potansiyellerini
oluşturur.
GAP PROJESİ
GAP 13 ayrı
projenin birleşiminden meydana gelmiştir. Bu proje içinde 22
baraj, 19 hidroelektrik santral vardır. Proje, G.Antep, Mardin,
Adıyaman, Şanlı Urfa, Diyarbakır, Batman ve Şırnak illerimizi
kapsamaktadır. Sadece Atatürk barajından elde edilen elektrik
üretimi ülke elektrik üretiminin 1/6'sına eşittir. (1992) Bölge
ekonomisini çok yönlü etkileyen kuraklık problemi GAP projesiyle
halledildiği zaman bölgede sosyo - ekonomik yönde büyük
değişiklikler görülecektir. GAP projesi gerçekleştiği zaman:
Sulamalı tarıma geçilecektir. Bölgedeki nadas alanları
azalacaktır. Tarım ürünlerinin çeşitliliği artacaktır. Tarım
ürünlerinin verimi artacaktır. Pamuk, pirinç, gibi tarım
ürünlerinin ekim alanı genişleyecektir. Güneydoğu Anadolu,
Türkiye pamuk üretiminde birinci bölge olacaktır. Kuru tarıma
dayalı buğday, arpa, mercimek gibi tarım ürünlerinin ekim alanı
azalacak fakat üretimleri artacaktır. Barajlar suni göl
fonksiyonu göreceğinden bölgenin iklimi belirli oranda
yumuşayacaktır. Elektrik enerjisinde üretim artışı
sağlanacaktır. İçme suyu olarak kullanılacaktır. Su ürünlerinin
üretimi artacaktır. Tarım ve tarıma bağlı sanayi gelişecektir.
Bölgede iş olanakları arttığı için bölgeden diğer bölgelere göç
duracaktır.Diğer bölgelerden Güneydoğu Anadolu'ya göç olacaktır.
Bölgenin nüfusu ve nüfus yoğunluğu artacaktır. Türkiye'nin tarım
ürünlerine dayalı ihracatı artacaktır. Bölgede tarım alanları
geniş düzlüklerden oluşur. Bu alanların sulanmasıyla tarım
gelişecektir. Antepfıstığı, mercimek, üzüm, nohut ve tahıl
üretiminin önemli bir kısmı bölgeden karşılanmaktadır. Harran
Ovası, sulamanın gelişmesiyle özellikle pamuk ekiminin en fazla
yapıldığı yerlerden biri olacaktır. GAP'ın tamamlanmasıyla
mısır, pirinç ve ayçiçek gibi ürünlerin üretimindeki artışın
daha fazla olması beklenmektedir. Çünkü bu ürünler bol su ve
sıcaklık isteği olan ürünlerdir.
|